Borsa Hisse Emir Tipleri Nelerdir Nasıl kullanılır?

Bu yazımızda Borsa hisse Emir Tipleri Nelerdir Kaç Emir Tipi var Emirlerin Geçerlilik Süreleri Nelerdir sorularına yanıt arayacağız.

Genel itibarı ile baktığımızda dilediğimiz hisseyi alırken bunun bir alış satış fiyatı var ve biz bu fiyatlardan alım satımlarımızı gerçekleştiriyoruz. Bu işlemi yaparken girdiğiniz emir türü ise “normal emir” olarak adlandırılıyor.

Fakat işlemleri daha derinleştirmek istersek Borsa İstanbul nezdindeki aracı kurumlarda uygulanan, örneğin Ziraat Yatırım emir türleri veya Vakıf Yatırım emir türleri dendiği zaman bir çok farklı işleyişi olan hisse emir tipleri aslında ortaya çıkıyor. Toplamda genel hatları ile 10 hisse emir tipi bulunuyor. Yani anlayacağınız bir hisseyi alırken veya satarken veyahut stoploas uygularken kullanabileceğiniz ve oldukça faydalı olan bir çok hisse emir tipi bulunuyor. Bunları sırasıyla açıklayalım;

Limit Fiyatlı Emir Nedir?

Fiyatın ve miktarın belirtildiği emirlerdir. Emrin gerçekleşmeyen bölümü işlem görmedikçe sistemde pasif olarak geçerlilik süresi sonuna kadar bekletiliyor.

Şimdi aşağıdaki görselde gördüğünüz gibi herhangi bir aracı kurumda örneğin İnvest AZ, Osmanlı Yatırım vb gibi bir aracı kurumdan emir giriş sayfasından  alacağınız hisse adetini giriyorsunuz sonra almak istediğiniz fiyatı ve emir şekli kısmından Limit Emir seçip işleme devam ediyorsunuz.

Piyasa Emirleri Nedir?

Fiyat olmaksızın sadece miktar belirtilerek girilen emirlerdir. Emir miktarı karşılanana kadar karşı taraftaki en iyi fiyatlı emirlerle eşleşerek işleme dönüşürler. Bu emir tipi, sadece KİE olarak girilebildiğinden karşı tarafta eşleşecek emir kalmadığında emrin kalan  kısmı otomatik olarak iptal edilir, pasife yazılmaz. Açılış, kapanış bölümleri ve tek fiyat yönteminde emir toplama aşamasında girilen piyasa emirleri, eşleştirme başlayana kadar emir defterinde bekletilir, eşleştirme başladığında ise işleme dönüşür.

İşleme dönüşmeyen piyasa emirleri seansın sürekli işlem veya takip eden tek fiyat bölümüne aktarılmaz, iptal edilir. Pay bazında maksimum emir hacmi sınırına tabidir. Bu tutar en son işlem fiyatı üzerinden hesaplanır. Son işlem fiyatı yoksa bir önceki kapanış fiyatına bakılır. Her ikisinin de olmadığı durumda manuel olarak Borsa tarafından girilen bir fiyat varsa ona bakılır yoksa işlem olana kadar sistem tarafından piyasa emri girilmesine izin verilmez. görselde belirtildiği gibi emir şekli kısmından piyasa fiyatlı emir seçilir.

Piyasadan Limite Emir Nedir?

Piyasa emirlerinde olduğu gibi fiyatsız olarak verilen emir tipleridir. Yalnızca en iyi fiyat kademesinde bekleyen emirlerle eşleşerek işleme dönüşürler. Lakin işleme dönüşmeyen kısım, gerçekleştiği son işlem fiyatını alarak limit fiyatlı emre dönüşür ve emir defterinde pasif olarak yazılır (lakin KİE olarak girilirse pasife yazılmaz). Hisse bazında maksimum emir hacmi sınırına tabidir. Söz konusu tutar piyasa emirlerinde olduğu gibi belirlenmektedir.

Açılış, kapanış bölümleri ve tek fiyat yönteminde emir toplama anında verilen piyasadan limite emirleri, eşleştirme başlayana kadar emir defterinde bekletilir ve eşleştirme başladığında işleme dönüşür. İşleme dönüşmeyen piyasadan limite emirleri sürekli işlem durumuna geçerken gerçekleştiği son işlem fiyatını alarak limit fiyatlı emre dönüşür ve emir defterinde pasif olarak yazılır (lakin KİE olarak girilirse pasife yazılmaz). Söz konusu açılış, kapanış ve tek fiyat bölümünde fiyat oluşmaması durumunda yada seansın sürekli işlem bölümünde girildikleri anda hiç işleme dönüşmemiş olmaları durumunda piyasadan limite emir iptal edilmektedir.

Dengeleyici Emir Nedir?

Seans Açılış ve kapanışları da dâhil olmak üzere tek fiyat yöntemi uygulanan tüm seans bölümlerinde, fiyat belirleme sürecinde hesaba dahil edilmeyen ancak belirlenen eşleşme fiyatı seviyesinde karşılanmadan kalan emirler ile işlem yapmak üzere girilen emirlerden oluşmaktadır. Söz konusu emirler, eşleşme fiyatından kalan emirler bittiğinde veya eşleşme fiyatından kalan emir yoksa birbirleri ile de eşleşme fiyatından işleme dönüşebilirler. Eşleşmeden kalan dengeleyici emirler iptal edilmektedirler.

Kotasyon Emirleri Nedir?

Limit fiyatlı alış ve satış emrinden oluşan ve sadece piyasa yapıcı/likidite sağlayıcı üyeler tarafından girilebilen bir emir tipidir. Kotasyonu oluşturan alış ve satış emrine kotasyon emri denir. Kotasyon emri bir bütün olarak iptal edilebileceği gibi sadece alış veya satış tarafı da iptal edilebilir.

Orta Nokta Emir Nedir?

Orta Nokta emri, normal emir defterine kıyasla daha yüksek sayılı emirlerin kendi aralarında eşleşmesine olanak sağlayan ve piyasa yatırımcılarına daha düşük işlem maliyeti sunan bir emirdir. Söz konusu emirlerin girişi ve miktarlarının değiştirilmesi sırasında minimum ve maksimum tutar kontrolü yapılır. Orta Nokta emirlerinin değeri, asgari 100.000 TL, azami 30 milyon TL olabilir. Ancak kısmi işlem görme durumunda, kalan kısım asgari sınırın altına düşse bile emrin kalan miktarında değişiklik yapılmadığı sürece bu kısıt aranmaz.

Emirler sürekli olarak otomatik eşleşmeye tabidir ve normal emir defterinde bekleyen en iyi alış ve en iyi satış emirlerinin fiyatlarının aritmetik ortalaması ile fiyatlanır, ayrı ve kapalı bir emir defterinde işlem görür.

İşlem gerçekleşmesinin ardından miktar bilgisi piyasaya gönderilir, işlemin miktarı ve hacmi ilgili sıranın miktar ve hacmine dâhil edilir. BISTECH Sistemine geçişte devreye alınmamış, daha sonra 27/06/2016 tarihinde uygulanmaya başlanmıştır.

Orta Nokta (Mid-Point) emirler yalnızca BIST 30 kapsamındaki paylarda kullanılır.

Açığa Satış Emri Nedir?

Açığa satış emri, sahip olunmayan sermaye piyasası araçlarının satışına ilişkin verilen emir tipidir. Açığa satış emirleri, SPK ve Borsa düzenlemeleri uyarınca yapılan açığa satış işlemlerine ilişkin emirlerdir. Bu emirlerde SPK ve Borsa düzenlemeleri ile belirlenen fiyat sınırlamalarına uyulur.

Ağırlıklı Ortalama Fiyat Emirleri Nedir?

Seans sonunda ilgili sırada oluşan ağırlıklı ortalama fiyatı referans alarak işlem gerçekleştirilmesine imkân veren yeni bir emir/işlem türüdür. Bu tür emir ve işlemler AOF’den emirler / işlemler olarak adlandırılmaktadır. Bir payın sırasında gün sonunda oluşacak AOF baz alınarak, ya bu fiyat üzerinden ya da bu fiyata belirli bir sayıda fiyat adımı uzaklıkta fiyatlar ile gün içerisinde işlem yapılır. Bu yolla:

* Gün sonu oluşacak AOF’den işlemlerin gerçekleşmesine imkân tanımanın yanı sıra,

* İşlem günü sonunda pay sırasında oluşacak “AOF ± Borsa tarafından belirlenecek sayıda fiyat adımı” seviyesinden gün içinde işlem yapma imkânı sağlanır.

* Merkezi emir defterinden ayrı bir sırada işlem görürler (Örneğin  ABCDE.AOF sırasında).

* İşlem gerçekleşmesinin ardından piyasaya bilgi verilmez ancak işlem bilgileri Günlük Bültende yer alır.

Bu emirlerin girişi ve miktarlarının değiştirilmesi sırasında minimum ve maksimum miktar kontrolü yapılır. AOF (Trade at Reference  – TAR) emirlerin içereceği miktarın yapılan düzenleme uyarınca minimum 100.000 lot maksimum 10 milyon lot olması gerekir.

Bu emir türü 30/09/2016 tarihinden itibaren devreye alınmıştır.

AOF’den (TAR) emirler yalnızca BIST 30 kapsamındaki paylarda kullanılır. 

Küsuratlı Emirler Nedir?

Küsuratlı emirler işlem biriminin içerdiği miktardan daha az miktarda verilmiş emirlerdir. Söz konusu emirlerde; sadece miktar girilir, fiyat yazılmaz ve küsurat işlemi o anda ilgili sermaye piyasası aracının “.E” sırasındaki son işlem fiyatından gerçekleştirilmektedir. Küsurat emirler, karşı küsurat emirlerle kısmen eşleşebilir.

Ayrı bir işlem sırasında bir adedin altındaki miktarlarla gerçekleştirilecek küsurat işlemler aynı paya ait normal emir defterinde oluşan en son işlem fiyatı ile fiyatlandırılacaktır. Örneğin ABCDE.KE (Kesir) sırasında gerçekleşen 0,3 adetlik bir işlem ABCDE.E sırasında gerçekleşen son işlemin fiyatını alacaktır.

Koşullu Emirler Nedir?

Girilen emrin aktif hâle gelmesi veya işleme dönüşebilmesi için bazı koşulların tanımlanabildiği emirlerdir. Bunlar Dört şekilde verilebilir

1. Miktar Koşullu Emirler: Belirtilen fiyat seviyesinde emrin içerdiği miktarın tamamı karşılanmıyorsa, işlem görmeyen emirlerdir. Ancak emrin içerdiği miktarın tamamının karşılanması hâlinde işleme tabi olurlar. Bu tür emirlere örnek olarak verilebilecek hepsi ya da hiçbiri (AON – All or None), gerçekleşmezse iptal et (Fill or Kill) türü emirlerin devreye alınma zamanı ayrıca duyurulacaktır.

2. Fiyat Koşullu Emirler: Bir sermaye piyasası aracının cari fiyatının veya emir defterindeki en iyi alış veya satış fiyatının, koşul olarak belirtilen fiyat seviyesine ulaşması durumunda ilgili veya tanımlanmış bir diğer sermaye piyasası aracının emir defterinde aktif hâle gelen veya işleme dönüşen emirlerdir. Devreye alınma zamanı ayrıca duyurulacaktır.

3. Zaman Koşullu Emirler: Seansın önceden belirlenen bir bölümünde aktif hâle gelen veya seansın bir bölümünde geçerli olmak üzere girilen emirlerdir (örneğin açılışta ve kapanışta geçerli olan emirler – at open / at close). Devreye alınma zamanı ayrıca duyurulacaktır.

4. Kısmi Görünme Koşullu Emirler: Limit fiyatlı emirler, kısmi görünme koşulu ile girilebilir. Kısmen görünen emirlerde, emir defterinde görülmesi istenen kısmın tamamı işlem gördüğünde gizli bölümden belirlenen miktar kadar kısım açığa çıkar. Açığa çıkan bu kısım, açığa çıktığı anda girilmiş yeni bir emir gibi fiyat ve zaman önceliğine göre emir defterinde yerini alır. Bu süreç emrin tamamı karşılanıp bitinceye, geçerlilik süresi sona erinceye veya emir iptal edilinceye kadar devam eder. Bu emir türü Pay Piyasasında 27/06/2016 tarihinde uygulanmaya alınmıştır. Emrin görünen miktarı ile toplam miktarı arasındaki oran asgari % 20 olabilir. Bu oran, kısmi görünme koşullu emrin girişi ya da değiştirilmesi sırasında emrin görünen miktarının emrin toplam miktarına oranının asgari seviyesidir.

Değerli okurlar emir tiplerini öğrendiğimize göre çoğu kişinin merak ettiği birde bu emirlerin geçerlilik süreleri konusuna bakalım.

Emir geçerlilik süreleri 4 gruba ayrılır.

Günlük emirler Nelerdir?

Pay Piyasasındaki bütün pazarlarda aksi belirtilmedikçe girilen her emir, girildiği gün boyunca geçerlidir ve işlem görmezlerse gün sonunda iptal edilirler. aşağıdaki görselde belirtildiği gibi süre kısmında seçilir günlük emir tipi genelde en yaygın kullanılan emir süresidir.

Kalanı İptal Et Emri Nedir? (KİE)

Fiyat ve miktar belirtilerek girilen ve emrin girildiği anda karşılanmayan bölümünün otomatik olarak iptal edildiği emir türüdür. görselde görüldüğü üzere süre kısmında seçiyorsunuz ve tüm emirlerinizden uygulayabilirsiniz.

İptale Kadar Geçerli Emir nedir? (İKG)

Borsa Birincil Piyasada Değişken ve Sabit Fiyatla Talep Toplama yöntemlerinde halka arz süresinin sonuna kadar geçerli emir girişi mümkündür. Bu geçerlilik türü, talep toplama yöntemiyle halka arzların gerçekleştirildiği birincil piyasada (.HE sıralarında) kullanılmaktadır.

Tarihli Emir Nedir?

Fiyat adımı ve fiyat değişme sınırları çerçevesinde geçerli olacakları son tarih belirtilerek sisteme girilen, işlem görene veya iptal edilene kadar sistemde geçerliliğini koruyan emirlerdir. Tarihli girilen emirlerin geçerli olabileceği azami süre Yönetim Kurulu tarafından belirlenir. Pay Piyasasında mevcut durumda tarihli emir kullanılmamaktadır.

Bu yazımızda Emir Tipleri Nelerdir Kaç Tipi Var Emirlerin Geçerlilik Süreleri Nelerdir konusunu ele aldık umarım faydalı olmuştur.