Eski Uzakdoğu kültüründe beyaz filler (albino) nadir bulunduğu için kutsal sayılırlardı. Bu hayvanların nadir oluşu ve kutsal sayılmaları onların hiç bir işe koşulmamasına ve ticaretinin yapılmamasına sebepti. Bu beyaz fillere sahip olan her kimse her koşulda o fillere bakmakla yükümlüydü.
Bu yüzden aslında beyaz filler sahibinin sırtına büyük bir yük getirirdi. İşin daha da ilginç kısmı krallar cezalandırmak istedikleri insanlara beyaz fil hediye ederdi. Antik Siyam İmparatorluğu’nda Bir gün imparator kendisini kızdıran saray mensuplarından bir tanesini cezalandırmak için dahice bir plan hazırlamıştı: Adama İmparatorluğun kutsal beyaz fillerinden bir tanesini hediye etti. Hediyenin reddedilmesi ya da başka birine verilmesi mümkün değildi. Siyam imparatoru biliyordu ki fili layıkıyla muhafaza etmek, varlıklı soyluları bile iflasın eşiğine getirebilirdi. Ceza sonucu beyaz file sahip olan kişi ölene kadar beyaz file bakmak zorunda kalır ve büyük bir mali yükün ve zorluğun altına girerdi.
İşte kökü bu hikayeye dayanan beyaz filler kamu ekonomisinde “kamusal beyaz fil” tabiriyle anılan ve görkemli, yüksek statüye sahip ancak üretken olmayan, koruması yüksek maliyet gerektiren ve vazgeçmenin mümkün olmadığı yatırımlar için kullanılmaktadır. Maliye ve iktisat derslerinde anlatılır.
Beyaz Fil Sendromu sebebiyet veren projeler fiziksel olarak büyük yapılarda, kapsamlı Dünya Kupasında, Olimpiyat oyunlarında, formüla 1 yarış pistlerinde, devasa saray benzeri yapılarda olduğu gibi, maliyetli, sözde ikonik, prestijli ve sembolik değere sahip projelerde görülür.
Katar 2022 Dünya Kupasını düşünün. Şu an o coğrafyaya devasa yapıda statdlar yapılıyor. Organizasyon sonrasında ise bir çoğu atıl kalacak.
Veya hiç verim alınamayan Kamu Üniversitelerini düşünün. Sadece yaptıkları mezun öğrenci vermek.
Atıl konumda yapılan havaalanları…
Bu projelerin yapımında, görünümünde ve işletilmesinde yoğun teknoloji kullanım vardır. Maliyet bu tür projeler için oldukça yüksektir. Burada kastedilen maliyetler sermaye maliyetleri, işletme maliyetleri, devam ettirme maliyetleri ve yenileme maliyetleridir. Beyaz fil projelerinin ortak karakteristiği olarak bütün bu maliyetler oldukça yüksektir.
Daha detaylı bilimsel kaynak için faydalandığım Maliye Sempozyumu makalesini de buraya ekliyorum.
