İktisat tarihinde, balon olarak adlandırılan birçok örnek
var. Bunların bazıları Güney Denizi Balonu (1720), Mississippi Balonu (1720), 1920’lerin sonundaki ABD Hisse Senedi Balonu ve onu takip eden Büyük Buhran (1929), Japonya Gayrimenkul Balonu (1989), DOT-COM balonu (2001) ve en son küresel finansal krizi tetiklediği iddia edilen ABD Gayrimenkul Balonu ve Mortgage Krizi (2007) finansal balonların en bilinenleri..
Ama tüm bu balonların atası ve en tipik örneği olarak Lale Çılgınlığı balonu gösterilir.
Bu makalede Lale Soğanı Krizi Nedir? Kalabalıkların çılgınca kazanma iç güdüsü nasıl pazarlanır? sorularını irdeleyeceğiz.
Başlayalım. Keyifli okumalar..
Olayımız bundan yaklaşık 400 sene öncesine dayanıyor.
1600lü yıllarda Osmanlı Devleti’nden Avrupa’ya bir çiçek türü olan lalenin tohumları taşınır. Bu çiçek ve tohumlar o kadar çok beğenilir ve tutulur ki hızla imrenilen, dilden dile dolaşan lüks bir eşya ve statü göstergesi haline gelir.
İçerik Konu Başlıkları
Finans literatürüne Lale çılgınlığı, Lale balonu, Lale spekülasyonu, Hollanda lale soğanı balonu gibi isimlerle giren olaylar zincirinin ilk halkası da işte bu “aşırılık” sonrasında oluşuyor.
Laleler türleri gereği Nisan-Mayıs aylarında sadece bir haftalığına çiçek verir. Soğanlar Haziran’dan Eylül’e kadar sökülüp satılabilir cinste varlıklardır.
Aşırılık ve aşırı talebin getirdiği ticari güdü lale soğanının bu özelliği ile birleşince, yılın geri kalanında tüccarları noter huzurunda sezon sonunda lale satın alacaklarını öngören bir nevi future sözleşmesi imzalamaları formatına sürüklüyor. Format bir yerlerden tanıdık geliyor değil mi?: “Açığa satış!”
Zincirin bu ikinci aşamasından sonra durum spekülatif bir hal almaya başlıyor.
1600lü yılların ikinci yarısına doğru Fransızlardan gelen yoğun talebin de etkisiyle Hollanda piyasasına spekülatörler girmeye başlar.
Future piyasası artık iyice netleşmiştir: Lale sözleşmelerine dayalı ticarette gerçek lale soğanlarının el değiştirmesi artık yoktur. Herşey future sözleşmelere dayalıdır. Olmayan bir şeyin ticareti…
İnsanlar evlerini, arsalarını, arazilerini yani tüm varlıklarını lale soğanı almak için sattı. Hollanda nüfusun neredeyse tamamı en alt kesimlerine kadar lale ticaretine girer.
Zincirin üçüncü halkası da tamamlanmıştrı: Sürü psikolojisi!
İskoç gazeteci Charles Mackay‘ın 1841 yılında yayınladığı “Olağanüstü Kitlesel Yanılgılar ve Kalabalıkların Çılgınlığı” kitabında geçen bir kesit:
Çoğu kişi aniden zengin oldu. Halkın önüne altından bir kanca sunuldu ve insanlar birbiri ardınan bal kovanının etrafındaki sinekler gibi lale dükkânlarına koştu. Herkes lale tutkusunun sonsuza kadar süreceğini, dünyanın her tarafından zenginlerin Hollanda’ya gelerek ne fiyat istenirse istensin vereceğini hayal etti. Avrupa’nın zenginleri Zuyder Zee limanlarına yoğunlaşacaktı ve yoksulluk Hollanda’nın ikliminden silinecekti. Soylular, yurttaşlar, çiftçiler, tamirciler, denizciler, hizmetçiler, uşaklar ve hatta baca temizleyicileri ve eskiciler bile laleye bulaştılar.
Artık zincirin son halkası için her şey hazırdır: Balon patlatılır…
Aldığımız bir kıymeti daha yüksekten satmayı planlamak ticaretin temel felsefesi. Bunda hiç bir problem yok. Ama işin içine future sözleşmeler ve spekülatörler girmişse olay ticaretin çok daha üstünde bir şeye evrilir.
Laleyi daha yüksek fiyatla geri satmayı uman Hollanda nüfusu her seferinde daha yüksek fiyat veriyordu. 1637 Şubat ayında, lale tüccarları iyice artan fiyatlardan alıcı bulamaz hale geldiler. Bu sefer bari elimizdekileri satalım dediler. Ama bu seferde alıcı yoktu. Piyasada lale talebi çöktü, o future sözleşmeler karşılık bulamaz oldu, meşhur pışpışcı BÜYÜK spekülatörler alacağını almış çoktan ortadan kaybolmuştu. “Gürültü tacirleri” diyoruz biz bunlara.
SONUÇ
Velhasıl kelam balon patladı, herkesin en mutlu olduğu, fiyatların hep böyle artacağı umudu taşındığı en beklenmedik anda fiyatlar birden dibe vurdu: Çünkü kimse elindekini satamadı…
Acemi yeni yetme spekülatörler ise hemen hükümete başvurdu.. Mahkemelere gidildi vs. ama sonuç değişmedi. Uzun yıllar sürecek bir ekonomik çalkantıyla Hollanda baş başa kalmıştı.
SON SÖZ
“Gürültü tacirleri” günümüzde tematik argümanları çok kolayca kullanıyorlar.
Yarı çıplak kadın figürleri ile dolu fragmanlar, lüks rezidans ofis fotoları, son model üst segment arabalı instegram paylaşımları, bir ekonomi programına (ücretli) verilen roportaj, ünlü bir iş insanının rol modeli… Artık inanmak için hazırız.
Özendirilen bir yığın, kalabalıkların çılgınlığı, ilk baş kazandıran bir sistem, ama devamında çöken bir yapı..
Her şey gönlünüzce olsun. Aklımız ve fikriniz hep açık olsun.
