Hissenin Fiili Dolaşımdaki Pay Oranı Nedir?

Borsada fiili dolaşımdaki pay oranı nedir? Halka açıklık oranı ile arasındaki fark nasıl oluşur? Neden Önemlidir? Sorularına yanıt arayacağız bu yazıda. Bilmeyen için oldukça tekniksel kavramlardır. En anlaşılır şekilde anlatmaya çalışacağım.

Fiili dolaşımdaki pay oranı nedir?

Fiili dolaşımdaki pay borsada işlem gören şirketlerin her an likit ve dolaşımdaki paylar içinde günlük alım-satım amaçlı olarak piyasada işlem yapılan paylarına verilen isimdir.

Halka açıklık oranı olarak düşünülse de aslında tam karşılığı değildir ve oldukça teorik farklılıkları vardır.

İşte bu farklılığın 2010 yılı öncesi haksızlıklara yol açması nedeniyle (sebeplerini az sonra açıklayacağım) 2010 yılında SPK halka açık şirketlerin düzenlenişi konusunda bir karar olma yoluna gitti.

Şimdi önce kararı bir inceleyelim, sonrasında anlaşılır şekilde anlatımını yapacağım.

Sermaye Piyasası Kurulu’nun 23.07.2010 tarih ve 21/655 sayılı Kararı; Borsa İstanbul (BİST,Borsa) Hisse Senetleri Piyasası’nda işlem gören şirketlere ilişkin fiili dolaşımdaki pay oranı
kavramının ve bu kavramın kullanım alanlarının belirlenmesine yönelik olarak;

1- Kamu tüzel kişiliğinin mülkiyetindeki paylar,
2- Şirket kurucuları ve yakın aile üyeleri (kurucu veya eşlerin üstsoy ve altsoyu, ikinci derece dahil yan soy hısımları) ile ilişkili kuruluşların (bağlı ortaklıklar, iş ortaklıkları, grup
şirketleri, iştirakler vb.) sahip olduğu paylar,
3- Şirket sermayesinin %5 (2014 yılında bu rakam %10’a çıkarıldı) ve daha fazlasına sahip olan gerçek ve tüzel kişi ortakların sahip olduğu paylar,
4- Şirket Yönetim Kurulu üyeleri, üst düzey yöneticilerin ve yakın aile üyelerinin (üye ve yöneticilerin veya eşlerinin üstsoy ve altsoyu, ikinci derece dahil yan soy hısımları) sahip olduğu paylar,
5- Şirketlerin sandık ve vakıflarının mülkiyetindeki paylar,
6- Teminat olarak verilen paylar,
7- Hukuken kısıtlı olan ve alım satıma konu edilemeyen paylar,
8- Yasaklı paylar,
ve 9- Hacizli payların,

fiili dolaşımdaki pay oranı tanımı dışında tutulmasına,

Borsa’da payları işlem gören tüm şirketlerin, fiili dolaşımdaki pay oranı kriterleri kapsamına giren tüzel ve gerçek kişilerin kimlik ve unvan bilgilerini, sicil numaraları ile birlikte her ayın ilk işlem günü Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK)’na bildirmesine,

Şirketlerin fiili dolaşımdaki pay oranlarının, MKK tarafından Kamuyu Aydınlatma Platformu üzerinden kamuya duyurulmasına, karar verilmiştir.

Borsada fiili dolaşımdaki pay oranı nedir detaylandıralım.

Ama şimdi gelin işin en başına gidelim. Bilmeyen ve yeni öğrenenler için de bir bütünsellik olacaktır.

Örneklem açısından farazi isimler kullanacağım.

80 milyon TL sermayeli bir şirketi düşünelim. İsmi Anadolu Kartalları olsun. Halka açılmak istiyor, yani borsaya girmek istiyor diyelim.

Borsaya girişler yani halka açılmalar 3 şekilde olur.

Mevcut Payların Satışı ile Halka Arz, Sermaye Artırımı Yoluyla Halka Arz, İki Yöntemin Bir Arada Kullanılması ile Halka Arz.

Anadolu Kartalları sermaye artırım şeklinde halka açılıyor olsun diyelim.

Anadolu Kartalları şirketimiz bu süreçte ilk baş ne kadarlık bir sermaye artırımına gideceğini kendi içinde belirler. Şirket esas sözleşmesini düzenler.

Mevcut sermayesi 80 milyon TL’idi. Diyelim ki 20 milyon TL’lik bir sermaye artırımı yapmak istesin.

Gider bir aracı kurum ile anlaşır, şirket değerleme yöntemleri, geçmiş dönem bilanço ve gelir tablosu incelemeleri vs yapılır. İzahname hazırlanır ve şirket bu prosedürler sonrasında SPK’ya başvurur. Halka açılmak istediğini beyan ve talep eder.

İşte bu süreçte ikinci resmi adım olarak Borsa İstanbul yönetimi devreye girer. Ve şirkete derki: Benim bir kotasyon yönergem var. Bu yönergeye göre sen şirket olarak her ne kadar belli bir sermayeni halka arz etmek istiyor olsan da sermayenin tamamını bu kotasyona sokmak zorundasın. Çünkü ilerde halka açık olmayan kısımları fiili dolaşıma sokmak istersen yani piyasaya sürmek istersen bana da sana da kolaylık olsun.

Şirket bu işlemleri de kabul eder ve süreç halka açılma ile tamamlanır. Mutlu son:)

Evet artık şirketimiz 100 milyon TL toplam sermayeli, bunun 20 milyon TL’si ise ödenmiş sermayeli bir şirket olarak Borsa İstanbul’daki gong sesiyle halka arz oluyor, yani borsaya kote oluyor ve hisse senetleri alım satım işlemlerine başlatılıyor.

(Bakın bir kavramı daha öğrenmiş oluyoruz. Ödenmiş sermaye. Konu detay içeriğini linkte paylaştım. Daha sonra inceleyiniz.)

Şimdi şu son durumu bir kontrol edelim.

80 milyon TL sermaye şirket bünyesinde ve işlem görmeyen kısım.

20 milyon TL sermaye ise 20 milyon lotun (nominal değerli) halka açık ve borsada işlem gören kısım olduğu anlamına geliyor.

SPK’nın 2010 düzenlemesini yukarıda maddeler şeklinde yazmıştım. Şimdi bunlara geri dönme zamanı.

Anadolu Kartalları şirketimizin ortaklarından Ahmet Bey veya şirket ortaklarından Veli bey’in oğlu veya şirketin iştiraklerinden XYZ şirketi veya şirketin iş ortaklarından ABC şirketi veya şirket CEO’su, CEO’nun oğlu/kızı gibi tüzel ve gerçek kişiler bizim halka açılan bu şirketten pay alıp satmak istedikleri zaman bunu öyle basitçe benim senin gibi yapamıyorlar. Çünkü bu kişiler adı üstünde halka açık kısımda değil, bunlar işlem görmeyen sermaye kısmında, yani bunlar halktan değil. Bu kişiler borsada alım satım yapacakları ve yaptıkları zaman bunu Merkezi Kayıt Kuruluşuna bildirmek, KAP’ta duyurusunu yaptırmak zorundalar.

Örneğin şirket ortağı Ahmet Bey borsadan Anadolu Kartalları şirket hissesinden 1 milyon lot aldı. Şirketimizin nominal değerli 20 milyon lotu borsada işlem görüyordu değil mi? Artık bu rakam 19 milyona düştü. Yani fiili dolaşım bu ortağın yaptığı alımla 1 milyon lot azalmış oldu. Ahmet Bey bu alımları derhal MKK’ya bildirdi ve MKK gerekli duyuru ve düzenlemeleri de yaptı, olay bitti.

Bir başka örnek. Şirket CEO’su Mehmet Bey halka açık işlem görmeyen 2 milyon lot hisse senedini borsada satmak istiyor. Bunun için önce MKK’ya başvuracak ve satmak istediği paylar için borsada işlem gören tipe dönüşüm başvurusu yapacak. (bu konuyu da detaylı incelemiştim. Daha sonra okumalısınız)

MKK bunu onaylayacak. bu 2 milyon lot satılabilir konuma gelecek. Satılabilir konuma geldikte sonra Mehmet Bey bu lotları herhangi bir işlem gününde borsada satınca fiili dolaşım 2 milyon lot artacak. 19 milyondu, 2 daha etti 21 milyon lot.

5. maddeyi inceleyelim. “5- Şirketlerin sandık ve vakıflarının mülkiyetindeki paylar fiili dolaşımda sayılmaz”. Mesela ISCTR, VAKBN gibi şirketlerin sandıkları vardır. Tıpkı şirket ortağı gibi sayılırlar.

Gelin 7. maddeye de bakalım. Ne diyordu bu madde? “Hukuken kısıtlı olan ve alım satıma konu edilemeyen paylar fiili dolaşımda sayılmaz.”

Daha önce sosyal medyada hisselere “blokaj koyma” konusu sorulmuş ve açıklamıştım.

MKK sistemine e-yatırımcı kısmından üye olarak tüm portföyünüzü, hesaplarınızı görebilirsiniz. Sistemin bir de güzel özelliği var. Kendi hisselerinize blokaj koyabiliyorsunuz. Yeni duyanlar için kulağa tuhaf gelebilir. Bunun amacı aldığınız hissenin blokajını kendiniz kaldırmadan alım ya da satım yapamıyor oluşunuz. Bir nevi iradenize ket vurmak. Genellikle temettü ve uzun vadeci yatırımcılar bu yolu kullanır ki borsanın ani iniş çıkışlarında iradelerini dizginlemek isterler.

İşte bu blokaj olayının bir özelliği daha vardır. Blokaj koyduğunuz hisse fiili dolaşımdan çekilmiş sayılır.

Tüm bu örneklerde bakın fiili dolaşım pay oranı sürekli değişti ama halka açıklık hiç değişmedi. 

İşte tam da bu yüzden halka açıklık ve fiili dolaşım birbirine benziyor gibi gözükse de aslında tamamen farklı kavramlardır deriz.

Peki neden SPK böylesi bir düzenlemeye gitme ihtiyacı gözetti? 

Başta söyleyeceğimi sonda söylemiş gibi olacağım ama süreci ve durumları anlatmadan konuyu açmak karışıklık oluşturacaktı.

SPK 2010 yılında patronun, şirket ortağının, bunların yakın aile bireylerinin yaptığı alım satımlarda büyük manipülatif hareketlere engel olmak istedi. çünkü güçlü sermaye karşısında küçük yatırımcının hiç bir şansı kalmayabiliyordu.

İkinci bir sebep ise o zamanlar A B C ve D grubu hisseler şeklinde düzenlemeye gitme durumu vardı. Şimdiki bildiğimiz borsa pazar yapısı Yıldız Pazar-Ana Pazar-Alt Pazar… ayrımı o zamanlar ABCD grubu şeklindeydi. 2010 yılı ABCD grubu pazar yapısı düzenlemesi nedeniyle halka açıklık oranı kavramını daha spesifik bir kavramla ayrıştırma yoluna gitti.

Fiili dolaşım pay değişiklikleri nereden takip edilir?

Konumuz ile alakalı son bir bölüm daha anlatıp yazıyı bitireceğim. Fiili dolaşım pay değişiklikleri nereden takip edilir? sorusu da bana sıkça gelen sorulardan.

Şimdi ilk önce şunu belirtmeliyim. Borsa ile ilgilenen tüm yatırımcıların bazı kaynakları çok iyi bilmesi ve kullanması gerekir. Nedir bunlar? Borsa İstanbul internet sayfası, SPK internet sayfası (Haftalık bildirileri ve açıklamaları mesela çok önemlidir.), yine MKK yani Merkezi Kayıt Kuruluşu ve KAP yani Kamuoyu Aydınlatma Platformu internet sayfası. Borsacıların en sık kullandığı/kullanması gerektiği resmi sayfalar bunlar.

Gelelim konumuza.

1-KAP ana sayfasını açıyoruz. Detaylı sorgula kısmına tıklıyoruz. Bu kısım gerçekten çok çok önemli verileri bulmanıza yarayacak.

2- Fiili dolaşım için detaylı sorgulamamızı yapıyoruz. Kriterleri seçiyoruz, İSTEDİĞİMİZ TARİH ARALIĞINI seçiyoruz ve “ARA” butonuna basıyoruz.

3- Borsa İstanbul Yönetimi hemen hemen her hafta fiili dolaşım paylarındaki değişiklikleri bu şekilde KAP vasıtasıyla duyuruyor.

4- Bir de başka bir açıdan başka bir ayrıntıyı göstereyim. KAP’tan istediğimiz şirketi buluyoruz. Genel bilgiler alanından sermaye ve ortaklık yapısı kısmına ulaşıyoruz.

5-

bu kısma kadar sabırla okuduysanız teşekkür ediyorum. Önemli ve oldukça teorik bir borsa rehberi konusu olan fiili dolaşımdaki pay oranı yüksek olması iyimi konusunu en anlaşılır dilde anlatmaya çalıştım. Bu sebeple de uzadı. Umarım faydalı olmuştur.

Bol kazançlı yatırımlar.