Borsada devre kesici uygulaması nedir?

Borsanın işleyişinde, gün içi işlemlerde ve borsa seans kapanışlarında sıkça karşılaştığımız ve esasen bilmemiz ve bunlara göre hareket etmemiz gereken kavramları inceleyeceğiz bu yazımızda. Borsada devre kesici uygulaması nedir, borsada devre kesici kaç dakika sürer, VBTS nedir, borsada devre kesici nedir? BISTECH Nedir? gibi sorulara cevap arıyoruz.

BISTECH nedir?

Borsa İstanbul’un Nasdaq Omx sistemini Türk piyasalarına uyarlarken kullandığı sistemin/markanın ismidir BISTECH.

2015 yılında bu uygulamaya geçilmiştir. Borsada işlem gören farklı piyasaları tek platformda toplamak ve yurtdışı piyasalara daha iyi entegre olma adına kullanıma başlanmıştır. BISTECH yazılımı ile yerel bir borsa olmaktan çıkıp global bir borsa olma amaçlanmıştır.

BISTECH sisteme geçiş ile birlikte Otomatik Seans Durdurma Sistemi (OSDS) kaldırılmış, yerine devre kesici adı verilen uygulama getirilirken, bazı kurallarda da değişiklikler yaşanmıştır.

Bu sistemle birlikte günlük al sat işlemleri yapan yatırımcılar için en önemli konu devre kesici uygulamasıdır.

Borsada devre kesici uygulaması nedir?

Devre kesici uygulaması, borsada fiyat düzenleyici ve hisse senedinin işlem sırasını kısa süreliğine durdurucu bir uygulamadır. 

Peki devre kesici uygulamasında amaç nedir?

Yatırımcıların portföyündeki hisse senedinde ciddi anlamda yaşanacak sert İNİŞ ve ÇIKIŞ değişimlerinde, mağdur olmamasını sağlamak ilk amaçtır.

Şimdi düşünün ki elinizde bulunan hisse senedine bir haber düştü. Veya haber düşmemiş olsa bile hisse aniden manipülatif bir şekilde sert hareket etmeye başladı.İşte bu noktada Borsa İstanbul Yönetimi BISTECH devre kesici uygulaması ile, yatırımcıya bu ani ve sert hareketlere karşı zaman kazandırmayı sağlar, hedefler.

Bir hisse senedinde devre kesici uygulanırsa hissede belli süreliğine işlem yapamayız. Al ve sat İşlemleri belli süreliğine durdurulur. Ardından tek fiyat yöntemi kullanılarak fiyat belirlemesi yapılır.

Süreci biraz daha açalım.

Borsada devre kesici uygulaması nasıl işler?

İlk bilmemiz gereken nokta Devre kesici uygulaması, seansın sadece sürekli işlem yöntemi bölümlerinde çalışır. Bu ne demek? Borsada sürekli işlem yapabildiğimiz saat aralığı 10.00-18.00 arasındadır. Devre kesici uygulaması sadece bu aralıkta işlevseldir. Yani seans öncesi emir toplama durumunda ve karanlık oda sırasında devre kesici uygulaması YOKTUR.

İkinci önemli nokta.

Devre Kesici uygulamasında Pazar bazında farklı değişim yüzdesi kriterleri ve farklı seans süreleri kullanılmaktadır;

Yani hisse senetiniz hangi pazarda ise ona özgü devre kesici işler.

Borsada devre kesici kaç dakika sürer?

Sonda söyleyeceğimi başta söyleyeyim. Bu süreler ve oranlar ile fiyat marjları, malum pandemi COVİD-19 etkisiyle sert iniş yapan borsamızdaki hareketlilik nedeniyle, ikinci bir duyuruya kadar değiştirilmiştir. Güncel devre kesici oranları için tıklayınız.

Güncel oranları incelediyseniz şimdi mevzuattaki “borsada devre kesici uygulaması kaç dakika sürer ve hisselerin devre kesici tetikleme oranı ne kadar” inceleyelim. 

Örnekle anlatalım. 

Diyelim ki Ana Pazar 1 grubundaki hissemiz sert fiyat inişi ile %10’luk sınırını aştı. BISTECH uygulaması kapsamında devre kesici tetiklenir ve otomatik çalışarak hissede fiyatlar kilitlenir. 15 dakika boyunca ekranda da göreceğiniz üzere fiyat hareketsiz kalacaktır. Alış ve satış rakamları gözükmeyecektir. (Borsa jargonunda buna devreleri yakmak denir:) )

15 dakika sonunda tekrar emir toplama süreci başlar ve 2 dakika emir toplandıktan sonra fiyat tekrar hareketlenmeye başlar, al ve sat işleme açılır.

Burada varant ve rüçhan durumlarında devre kesici uygulamasına da değinmekte fayda var.

İlgili hissede devre kesicinin çalışması halinde bu sıraya bağlı rüçhan hakları, varant, temerrüt gibi sıralardaki işlem yöntemi kesintiye uğramadan devam eder.

Örneğin GARAN hissesinde devre kesici çalışıp bu sıra tek fiyat emir toplamaya alındığında GARAN.R yani rüçhan ve GADAA.V yani GARAN Varantı için sürekli işlem yöntemi kesintiye uğramadan sürer.

Borsada fiyat marjı kaçtır?

Bu sorunun cevabını da borsaya yeni başlayanların bilmesinde fayda var. Burada bahsedeceğimiz olay taban ve tavan fiyatlar. Bir hisse senedi bir gün içerisinde ne kadar yükselebilir , ne kadar düşebilir ?

Hisse senetlerinde

• Yıldız Pazar Grup 1 ve 2, Ana Pazar Grup 1   ±%20’den,
• Ana Pazar Grup 2’de ±%15’ten,
• GİP, YİP ve PÖİP’te ±%10’dan,
• BYF’lerde ±%20’den fazla fiyat hareketi olamaz.

(Bu kavramları bilmeyenler için not: Hepsinin açıklaması sitemizde mevcut. Yazı sonunda göz atmanızda fayda var)

Bir borsa yatırımcısı bir işlem günü içerisinde, tek seferde bir hisseden %20 den fazla kazanamaz mı? Evet tek seferlik işlem ile bu orana yasal mevzuat gereği ulaşamaz.

Varantlarda ise böyle bir marj sınırlaması yoktur.

Sanıyorum bu kısımlar net anlaşıldı. En basit ve öz şekilde anlatmaya çalıştım.

Devre kesici uygulaması Borsa İstanbul’un bir nevi gün içi anlık bir tedbir uygulamasıdır.

Bu tarz tedbir durumlarının daha geniş kapsamlı olanları yok mudur? Tabi ki vardır.

Volatilite Bazlı Tedbir Sistemi (VBTS) nedir?

“Sermaye Piyasası Kurulu kararı uyarınca devreye alınan Volatilite Bazlı Tedbir Sistemi (VBTS) kapsamında xxxx paylarında tedbir kararı getirilmiştir.”

Bu haber başlığına hemen hemen her gün rastlarız.

işte bunun içeriğini, ne demek istediğini anlamamız şart. Bu tedbir kapsamına alınan hisse senedi o an elimizde ise bu tedbirleri bilmemizde fayda var.

Sermaye Piyasası Kurulunun ilgili kararları uyarınca, Borsamız Pay Piyasasında işlem gören paylarda işlemlerin adil ve dürüst bir şekilde gerçekleşmesinin sağlanması ve yatırımcıların aşırı volatilitenin getirdiği risklerden korunmaları amacıyla Volatilite Bazlı Tedbir Sistemi devreye alınmıştır.

Bu kapsamda ilgili paylarda gerekli koşulların oluşması halinde kademeli olarak ve bir sonraki seviye tedbir uygulanırken önceki seviye tedbirin veya tedbirlerin uygulanmasına devam edilmek suretiyle;

• 1)15 gün süre ile birinci seviye “Açığa Satış ve Kredili İşlem Yasağı” tedbiri,
• 2) 15 gün süre ile ikinci seviye “Brüt Takas” tedbiri,
• 3)15 gün süre ile üçüncü seviye “Tek Fiyat Yöntemi ile İşlem Görme” tedbiri

uygulanmaktadır.

Gördüğünüz gibi durum aşama aşama ağırlaştırılmış.

Tedbir alınmasını gerektiren koşulların oluşması durumunda; tedbir uygulanacak hisse senedi ve tedbirin başlangıç tarihi ile tedbir süresi, ilgili tarihte piyasa kapandıktan sonra Borsamız tarafından Kamuyu Aydınlatma Platformu (KAP) üzerinden duyurulur. 

VBTS uygulanışı SPK tarafından yapılır ve takip edilir.

Borsa İstanbul Yönetiminin devre kesici sisteminde değişiklik yapma hakkı her zaman vardır. Ve nitekim bu yazının yazıldığı Koronavirüs süreci içinde yukarıda da bahsettiğim üzere DEVRE KESİCİ tetikleme oranları ve süreleri değiştirilmiştir.

Bunun nedeninin ve 2. bir duyuruya kadar uygulanacak yeni devre kesici işlemlerinin esasları hakkındaki ayrıca hazırladığım güncel devre kesici oranları yazımıza muhakkak göz atmayı unutmayınız. Diğer türlü uygulama ile teorik tutmayacaktır.